जनैपूर्णिमाको अवसरमा ललितपुरको कूम्भेश्वरमा मेला लागेको छ । तागाधारीहरुले अघिल्लो दिन केश मुण्डन गरी उपवास बसेर जनै फेर्ने अनि रक्षाबन्धन बाँध्ने चलन सँग जोडिएको जनैपूर्णिमा पर्वको अवसरमा कुम्भेश्वरमा मेला लाग्ने गर्छ ।
यस्तो छ कुम्भेश्वरको परिचय
कुम्भेश्वर मन्दिर ललितपुर जिल्लाको ललितपुर महानगरपालिका वडा नं १२ मा रहेको छ । पाटन दरबार स्क्वायरबाट केही मिनेट उत्तरतर्फको यात्रा गरेपछि जमिनको होचो सतहमा कुम्भेश्वर महादेवको मन्दिर छ । कुम्भेश्वरमा विशेष गरी जनै पुर्णिमाका दिन मेला लाग्छ । यहाँ गोसाइकुण्डको जल आइपुग्ने विश्वास लिइन्छ । मन्दिरको दक्षिणतर्फ रहेको कुण्डमा पहिले पहिले तातो पानी भेट्न सकिन्थ्यो ।
किम्वदन्ती अनुसार किंवदन्ती अनुसार जनैपूर्णिमाको बेला एक वृद्धा गोसाइकुण्ड मेला भर्न गइन् । उनले बुहारीलाई गोसाइकुण्डबाट जल ल्याइदिने वचन दिँदै एउटा अम्खोरा लगेकी थिइन् । तर ती वृद्धाले गोसाइकुण्डमा स्नान गरिसकेपछिमात्र अम्खोरा कतै छोडेको चाल पाइन् र जल कसरी लैजाने भन्दै दुःखी भइन् । सोही बेला बुहारी कुम्भेश्वर मन्दिरमा पुगेको र त्यहाँ सोही अम्खोरा भेटेको किंवदन्ती छ । त्यो अम्खोरा भेटिएको टिप्न लाग्दा हिलोले छोपिएको कुण्ड रहेको र कुण्ड सफा गर्दा तातो पानी भेटिएको जनश्रुती छ । त्यसपछि गोसाइकुण्ड जाने चाहना भएर जान नसक्नेहरुले यहाँको जल छोएर कुम्भेश्वरको दर्शन गर्दा पुण्य प्राप्त हुने विश्वास लिइन्छ ।
कुम्भेश्वरमा महादेवको मुर्तिलाई एघार महिना मन्दिरमा राखिए पनि साउन शुक्लपक्षमा बाहिर निकाल्ने परम्परा छ । शुक्लपक्ष जनैपूर्णिमाको अघिल्लो रात मन्दिर छेवैको कुण्डभित्र विधिपूर्वक खटमा हालेर राखिन्छ । सो कुण्डमा राखेपछिमात्र कुम्भेश्वर मेला सुरु हुन्छ । मेला दुई दिनसम्म चल्ने र समापनपछि पुन विधिपूर्वक भगवानलाई पुन मन्दिरमा राखिने गरिन्छ ।
ऋषि अगस्त्यले कुम्भ अर्थात् घडा (कलश)मा आह्वान गरेर महादेवको उत्पत्ति गराएकाले कुम्भेश्वर महादेव भनिएको बताइन्छ । यस मन्दिरमा कुम्भेश्वर र सर्वेश्वरका दुई मूर्ति छन् । सर्वेश्वर महादेवलाई मृत्युञ्जय महादेव पनि भनिने गरिन्छ । सनातन हिन्दू र बौद्ध धर्म मान्ने भक्तजनले कुम्भेश्वरलाई बज्रपानी लोकेश्वर भनेर पुज्ने गर्छन् । स्कन्द पुरााणमा वर्णन भएका ६४ शिवलिङ्गमध्ये सर्वेश्वर महादेव पनि एक हुन् । मार्कण्डेय ऋषिले सर्वेश्वर महादेवको आराधना गरी आफ्नो छोटो आयुलाई चिरञ्जीवी बनाएको कुरा पुराण आदिमा उल्लेख छ । सर्वेश्वर महादेवको आराधना गरे रोग व्याधी निको भई दीर्घायु प्राप्त हुने विश्वास हिन्दू तथा बौद्ध धर्मावलम्बीमा छ ।
कुम्भेश्वरमा साउनको सोमबार, महाशिवरात्री, बालाचतुदर्शी, जनैपूर्णिमा आदि पर्वमा भक्तजनको ठूलो उपस्थिति हुने गरेको छ । मन्दिर परिसरमा रहेका प्रमुख देवताहरूमा कुम्भेश्वर महादेव, बङ्गलामुखी, उन्मन्त भैरब, गौरीकुण्ड, हारती माँ, मनकामना माइ, केदारनाथ, बद्रीनाथ पर्दछन् ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन २४, २०८२ ०७:४७
